Żubr

Do rodzaju Bison należą duże, masywne zwierzęta zamieszkujące niegdyś dwa kontynenty: Europę i Amerykę Północną. Rodzaj ten jest reprezentowany obecnie przez dwa gatunki: europejskiego żubra Bison bonasus i północnoamerykańskiego bizona Bison bison. Na początku ubiegłego tysiąclecia żubry występowały powszechnie w rozległych lasach pokrywających ówczesną Europę i stanowiły wysoko ceniony łup myśliwski. W wiekach średnich w niektórych krajach europejskich, m.in. w Polsce i Niemczech, polowanie na żubry było królewskim przywilejem. W Polsce o ochronie żubra mówi się po raz pierwszy w Statutach Litewskich (XVI w.), a Zygmunt August ogłosił dekret grożący karą śmierci tym, którzy odważyliby się ubić żubra bez zezwolenia królewskiego. Mimo tego liczebność żubrów malała i zawężał się ich obszar bytowania. Żubry nizinne najdłużej przetrwały w Puszczy Białowieskiej. Przed I Wojną Światową było w Puszczy ponad 700 żubrów. Z pożogi wojennej nie uszła z życiem ani jedna sztuka. Ostatni żubr żyjący na wolności zginął w Puszczy w 1919 roku.

Żubry przetrwały jednak w niewielkiej liczbie w ogrodach zoologicznych i zwierzyńcach w kilku krajach europejskich. W celu zespolenia wysiłków nad uratowaniem ocalałej garstki żubrów utworzono w 1923 roku Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Pierwszym zadaniem Towarzystwa była ewidencja wszystkich żubrów czystej krwi. Na koniec 1924 roku naliczono zaledwie 54 żubry na całym świecie, z czego tylko niewielka część mogła się rozmnażać. Lata 1920 - 1928 to jedyny okres nieobecności żubrów w Puszczy Białowieskiej. Dwa pierwsze żubry powróciły do Puszczy Białowieskiej 19 września 1929 roku do specjalnie przygotowanego zwierzyńca.

Stan żubrów w białowieskim rezerwacie w 1939 roku wynosił 16 sztuk. Dalsze prace hodowlane zmierzały nie tylko do powiększenia stanu liczbowego, ale i do wyeliminowania z Białowieży żubrów z domieszką krwi żubra kaukaskiego, co nastąpiło ostatecznie w 1950 roku. Pomyślny rozwój hodowli pozwolił na powrót żubra do natury. Pierwsze dwa żubry opuściły rezerwat w 1952 roku. Po II wojnie światowej z Puszczy Białowieskiej odłowiono i wysłano 430 żubrów. Żubry trafiły do wszystkich rezerwatów hodowlanych w Polsce i do większych hodowli w Europie. Mimo niewątpliwych osiągnięć w restytucji żubrów należy pamiętać, że są one ciągle gatunkiem zagrożonym ze względu na wysokie pokrewieństwo wszystkich żubrów i różne choroby. Żubry nie są w stanie egzystować w obecnych warunkach przyrodniczych bez specjalnej ochrony i opieki człowieka. Losy żubra są przykładem jak można w bardzo krótkim czasie doprowadzić gatunek do krawędzi zagłady i jak wiele trudu trzeba włożyć w jego ratowanie.

Obecnie cieszymy się rosnącą populacją żubrów w Puszczy Białowieskiej, której liczebność w stadzie wolnym wynosi ok. 350 sztuk. Przyjęcie strategii ochrony powinno pozwolić nie tylko na wzmocnienie niewielkiej jego populacji w pobliskiej Puszczy Knyszyńskiej, ale i zasiedlanie kolejnych kompleksów leśnych „nadwyżką” puszczańskich żubrów.

Szczątki przypuszczalnie najstarszego, znanego nauce przodka żubra – Probison dehni – znaleziono na terenach Azji południowej. Przypuszczalnie z tego, żyjącego ponad 2 miliony lat temu gatunku wyodrębnił się rodzaj Bison, reprezentowany m.in. przez bizona stepowego (długorogiego) – Bison priscus, będącego przodkiem żubra nizinnego i bizona amerykańskiego.

Żyjący w plejstocenie (około 2 mln lat temu) Bison priscus był potężnym, żyjącym stadnie zwierzęciem, zamieszkującym stepy ówczesnej Azji. Było to zwierzę większe od współcześnie żyjących bizonów czy żubrów. Odległość pomiędzy końcami rogów wynosiła około 1 m, waga około 2 ton. Prawdopodobnie migracje bizona stepowego z Azji zaczęły się około 700 000 lat temu.

Wędrujące na wschód do Europy populacje tego gatunku poprzez liczne formy przejściowe dały początek współczesnym żubrom (Bison bonasus).

Cześć populacji przez cieśninę Beringa przewędrowała do Ameryki Północnej, gdzie w wyniku procesów ewolucyjnych wyodrębnił się kolejny gatunek - bizon amerykański (Bison bison).

W zbiorach Muzeum Przyrodniczo – Leśnego Białowieskiego Parku Narodowego znajduje się fragment skamieniałej czaszki Bison priscus znaleziony w rzece Narew w okolicach wsi Cichowola (Puszcza Białowieska) w 1936 r.

Systematyka gatunku

·         Królestwo: Zwierzęta – Animalia

·         Typ: Strunowce – Chordata

·         Gromada: Ssaki - Mammalia

·         Rząd: Parzystokopytne - Artiodactyla

·         Podrząd: Przeżuwacze - Ruminantia

·         Rodzina: Krętorogie – Bovidae

·         Rodzaj: Bison

·         Gatunek: Żubr - Bison bonasus

·         Podgatunek: Żubr nizinny (białowieski) - Bison bonasus bonasus